Hato ngin khmih lynti aiu ïa ki nongkhrong?

Syllad | The Rising MeghalayaOctober 9, 2022

Balei ki jingeh ki nang ïai mih ha ka jaitbynriew?

Ki jingeh ka jaitbynriew ki nang ïai mih namar kum ki paidbah jong ka jaitbynriew Khasi (Khynriam, Pnar, Bhoi, War) ha Meghalaya ngi pynlong nongïalam da ki nongkhrong. Ngi dei ban kynmaw ba ki nongkhrong ki shu ap thap beit tang ka ïoh ei. Hato ngin khmih lynti aiu ïa ki nongkhrong? Hato ki nongkhrong kin lah seh mo ban tei ïa ka imlang sahlang ka Ri ka jaitbynriew? Nga ïohi ïa ki nongkhrong ki nang tang ban pdiang bad ka pan, kim nang shuh ban leh da kumwei.

Ki nongïalam ki ban btin lynti ban ïeng ha la ki jong ki kjat

Kum ka jaitbynriew ngi donkam ïa ki nongïalam kiba tbit kiba lah ban kyrshan dalade ïalade ki ban btin lynti ïa ki samla bad ka imlang sahlang ban ïeng ha la ki jong ki kjat namar shisien ba ngi la ïoh ki nongïalam kiba lah ban shaniah dalade ïalade kumta ka jaitbynriew ngin lah ban long ki syiem ki kynrad ha la ka jong ka Ri ka muluk, kumta ruh haba ngi long ki kynrad kiba laitluid ka pynshlur ïa ngi ban ïasaid bad ïakhun tyngeh lada dei da ka bor met ne ka bor jabieng na ka bynta ka Hok ka nongkynti, hynrei lada ngi dang shaniah sah ha ki nongkhrong khlem pep ka jaitbynriew kan sa nang jot katba nang mih ki sngi namar ki nongkhrong ki hap beit ban pynpoh ïalade bad pyndem tdong namar ki shu im ban ap thap bad ki nongkhrong hi ki bym wanrah ka jingmyntoi eiei. Kordit lada ngi kum ka jaitbynriew ngin shaniah sah ha ki nongkhrong namar wat ïa kaba ngi la dep don lypa ruh ki bor na shabar (nongwei) kin lute lut bad pynduh pyndam syndon noh khoit.

Ka jingstad bad ka jingshlur ki nongïalam

Kaba donkam bha ruh ïa ki nongïalam ka jaitbynriew ban don ka jingstad bad ka jingshlur, lada shu shlur bieit khlem ka jingstad ruh poi sha ka jah burom bad lada shu stad khlem ka jingshlur ruh ki jingangnud kim lah ban urlong. Haba nga peit ïa ka synshar khadar nga ïohi kum ka jaitbynriew ngi dang long sah ki ‘si samkhmut ha kiwei ki jaitbynriew lehse ka dei namar ba la bun palat kiba stad bad kiba sngewtbit ïalade ban long kita ki nongïalam bad namarkata ka daw, watla kum ka jaitbynriew ngi long tang kum i phngiat ha u paidbah byllien ka pyrthei, hynrei ki mih shibun ki seng, ki synjuk, ki niam, ki kynhun saiñpyrthei ha kane ka Ri Khasi baieid.

Ha i jingïohi jong nga kum u khynnah uba ïai pyrshang ban tih bniah, ki nongïalam kiba la bynshet da ki paidbah i kumba kim duna shuh ïa ka jingstad, hynrei ka jingshlur kim don satia lehse kane ruh kaba pynlong ïa ki ban long sah ki ‘ñiangkohnguh ka sorkar India bad ki ‘si samkhmut kiwei ki jaitbynriew. Para Khasi te la kat u khla, ki jingbyrngem ki jingpynrem kiba thnam bha lada dei ha madan ne ha kotkhubor. Hynrei hakhmat ka sorkar India ne kiwei ki jaitbynriew ngam ju ïohi ba ki nongïalam kiba la bynshet da ki paidbah kin nud ban kyrhuh rangbah ne pynmih ïa ka sur ehrang haba ki ïai mih ki jingshah ban beiñ shah thombor jong ngi kum ka jaitbynriew ha ki bor nongwei lada ha ki liang ka jingbym kheiñ snep ïa ka snap tynrai, ka snap paka, ne ka thymmei ka tyllong jong ngi u Khun Hynñiewtrep bad khamtam ka jingma ïa ka jingwan pynwan madan ki heh paid ‘ri thor lada dei na ‘ri thor India ne na Bangladesh. Pynban ki nongïalam baieid jong ngi ki kylla long tang kum ki nongkhrong kiba shu im myllen ban leit pdiang maloi sha Delhi bad pyrthuh bud ïa ka jingim ki briew ka Hollywood bad Bollywood.

Sa shisien biang ngan ong, hato ngi khmih lynti ba ki nongkhrong kin tei ïa ka ïing ka sem kaba skhem bad ka lawei kaba shngaiñ? Nga hi shimet ngam khmih lynti eiei ïa ki nongkhrong ba kin wanrah ka jingsuk bad jingshngaiñ. Hooid, ki nongkhrong ki lah ban ïoh khur ïa ka tyngka kumba long lei ki nongkhrong ha ki sor bah ki ju kamai da ki phew lak, hynrei kim ngiah shuh ban leit khrong.

Khyndiat ban ïa phai sha ka jingduk ka jylla nga sngew kum u samla uba don ka jingsngewkhia shisha nga kwah ban pashat jingmut bad buh ki jingkylli lada dei kaba lait ne kaba dei nga khmih lynti ban ym ïathew tarajur!

Ka spah ba la kyrkhu u Blei

Ngi ïohi u dewïong da ki lak metric ton na Rilum Khasi jong ngi la ju shalan hapoh ri India bad sha Bangladesh, ki mawshun, ki mawleiñ ruh kumjuh la shu die tad katba don. Balei katba ngi don ngi shu die lilam tad sha kiwei ki jylla ka ri India bad sha Bangladesh? Lehse lada ka sorkar ka lah ban ïarap ïa ki briew jong ngi kiba lah ban seng kam lajong kiba lah ban pynmih ïa ki karkhana pynmih ïa ki tile, ki marble, ki pliang sbai, ki tiar kynjiar um, kiwei ki karkhana ki ban pynmih ïa ki tiar ki tar kiba donkam lehse kan long shisha ka jingmyntoi ïa ka jaitbynriew.

Ha kaba ïadei bad ka kyiad;

Nga lyngngoh ïa ka kyiad balei la shu satah laiñ tang ki dukan kyiad phareng ha ka Rilum Khasi? Balei pat ïa ka kyiad pyrsi kaba dei ka kyiad Khasi kaba kum ka jaitbynriew ngi la pynmih bad pyndonkam naduh hyndai hynthai bad haduh mynta ha ka lehñiam leh rukom hynrei ki bor sorkar bad wat ki bor shnong ruh ki trei rad bah ban rat dyngkhong? Lehse jin lada ithuh bad la shna aiñ kyrpang na ka bynta ka kyiad pyrsi lehse ki longkmie ki samla kin lait ka leit ïeng thad lad ha surok ha ka por mynmiet mynïong. Nga tharai ruh ki samla kiba bun kin ïohkam ïohjam. Ki briew kiba im kamai na ka kyiad kin lait na ki jingsniew, ki jingshah pynngop ha ki kam awria bad ki jaka die kyiad ruh kin long kiba khuid bad ba shngaiñ. Ha kawei ka liang ka sorkar kan ïoh lum shikit ïapar ka khajna bad kumba ong, shisien ba la ithuh da ki paidbah ka jingteh lakam ruh kan ïaid da ka bor u paidbah.

Ha kaba ïadei pat bad ki ïew ki hat

Nga lyngngoh ba ki ïew ki hat jong ngi ki Khasi kumba long mynta ki nang duh nang dam! Balei ka sorkar ka leh klet bad lehbeiñ lehkhoh ïa ki ïew ki hat kiba kyrshan ïa ka jingim ki paidbah Khasi jong ngi kiba im ha ka rep ka riang ha nongkyndong? Balei ka sorkar jong ngi ka pynlut ka tyngka kaba bun tang ha ki sorbah kum ha sor Shillong, sor Tura, sor Nongstoiñ, sor Jowai. Balei pat la ieh beiñ ïa ki ïew bad hat ha nongkyndong naduh ka Hat Lyngkhat, Hat Thymmai, Hat Majai, Hat Mawdon, Hat Balat ki jaka khaïi pateng kiba don ha khappud bad ka Bangladesh. Balei ruh ka duna bha ka jingïarap pisa ban pynbha pynitynnad ïa ki ïew paidbah kiba la kham bna nam kum ka Ïew Pynursla, Ïew Laitlyngkot, Ïew Smit, Ïew Mawkyrwat, Ïew Sohra, Ïew Mawsynram, Ïew Langstieh bad kiwei ki ïew ki hat kiba kyrshan jakpoh ïa ngi ki paidbah Khasi. Haba nga la ïuh kjat ha ki ïew Khasi nga ïohi tang ki jaka ïeng kali ruh ki khapngiah, ki jaka leit bar ruh ki duna, la shna ruh da ki basa dieng tylli kiba jot rathai katba ïa ki dukan ha sorbah ka sorkar ka tyrwa ban pynlut da ki spah klur tyngka imat ba kiba ïoh  kamai ki dei ki nongwei na rithor. Ki nuksa kiba bun nga pyrshang ban wanrah, ngam kwah ban kdew hynrei namar ki long heh jong ngi ki leh kum u samla uba don ka jingieid ïa la ki paradoh parasnam nga kwah ban sam paidbah khnang ba ngin khan ngin bishar bniah bha ïa kiba kum kino ki nongïalam ngin bynshet ïa ka kam paidbah lada dei ki Rangbah Shnong, ki Sordar Raid, ki Doloi, khamtam ki briew kiba la jied ban shna ain. Sa shisien ngi donkam ki nongïalam kiba don ka iktiar ym ki nongkhrong kiba kylla long tang kum ki ‘ñiangkohnguh bad ki mynnong sorkar.

Da u Melajied Khongbuh
Nongtyngur, East Khasi Hills