Jynthet ka lyngkor ynda la luiñ ki reng

Raphael WarjriApril 13, 2024

Ka saiñpyrthei ha jylla ka la shitrhem bad bunsien shongshit khlehbieit namar ba la ia khie wahleng lang ki kyrtong bad paidbah ha la ka jylli lajong, haduh ba ym don shuh ka mynsiem iaishah bad ka dohnud ba lah ban kdup shitylli ia la ki paidbynriew. Katba ka saiñpyrthei shahliang ka dang rasong ha ka synshar khadar, ki paidbyllien kin dang sapra saphret haduh ban da lko hi pom. Ha kane ka rukom la nang hiardor naduh ki kyrtong haduh ki paidbah nongbud ha manla ki aïom ba dei ban jied ia ki nongmihkhmat sha ka dorbar thawaiñ, lada dei ha Dorbar Thawaiñ Dalariti (District Council), ha Dorbar Thawaiñ Jylla (State Legislative Assembly) lane ha Dorbar Thawaiñ Ri (Parliament). Ka kawang ktieh, ka shla, ka meng ka hangamei, ka krenbeiñ krenkhoh ia kiwei, ka pynroh pynksan ia lade, ka tap eitmiaw la ki kam byrsieh, ka swar bad thwet jingduna bad jingbakla ia kiwei, ka kyntiap seng khlem nongrim, ka saitkhuid ia lade bad pharep lamler ia kiwei, ka balia shakyllia khlem pasoh bad kiwei kiwei ki jingmlien ba isaitmet ki la nang jyllei khlem pud ban pynthoh bria ia ki liang pyrshah bad sien syntiew ia la ka kynhun lajong. Lada puson sani kiei kiei ki ba la jer ki long ki nia ki jutang ba naduh ki kyrtong haduh ki paidbah ki la pynieng rasong ha manla ki jylli iatai lada dei ha rynsan lane ha lynti syngkien. Ñiar eh ki ban khlei ka juban ka ba dei na ka bynta ka bha ka miat jong ka imlang sahlang, lane ban kyntiew ia ka longrynñieng jong ki paradoh parasnam, parakur parakha.

Ka kabu na ka liang jong ka thaiñ Khasi Jaintia ka ba don laiphew hynriew tylli ki bhah nongmihkhmat ka dang iai tyndep ha ka ba shah pharia ha la ki kynhun ki ba ym lah ban ieng rangbah ban ialam ia ka jylla sha ka thong ban kyntiew ia la ka thaiñ lajong. Ka pahuh pahai ha baroh ki liang kan dang iai shlei sha ki arphewsaw tylli ki bhah nongmihkhmat jong kawei pat ka thaiñ ha jylla. Tyngkreiñ ki paw shynna byllai ki lad pynroi ki ba la khun ranab shawei bad shah knieh jynthet na ka bhah jong kawei pat ka thaiñ. Hynrei, naduh ki kyrtong haduh ki paidbah ki dang shoh tyndep ha ka erkylla ka ba pharia ia ka imlang sahlang, ban pun lynti ia kiwei ban shong khet ha ka dulan synshar khadar shilynter taid naduh ba la ioh la ka jylla lajong la palat sanphew snem mynshwa. Da lei lei ym paw kino kino ki dak ki shin ban tehsong shitylli ki paradoh parasnam khamtam ha rynsan jong ki kyrtong ba iakhun ban mihkhmat paidbah. Toi, ha kane ka kynti ba dei ban jied kyrtong sha ka Dorbar Thawaiñ Ri, ki kyrtong paradoh parasnam kin ioh la ka bhah katkum ba la mang. Hynrei ka kynhun ka ba ki mihkhmat ka don la ka iktiar ban khring sha ka liang ka ba yn kham ioh kabu ha kiwei kiwei pat ki liang. Kumta lada dei na ki seng ba ialam da ki paradoh parasnam ka don ka kabu bad jingkyrmen ban kjit ki jingmyntoi ia la ka thaiñ bad ban kyntiew ia la ki paradoh parasnam. Lada dei na ka liang ba ialam da kiwei pat kiei kiei kin dang shongsyier ban khring kino kino ki jingmyntoi, ia la ka thaiñ bad ia la ki paradoh parasnam. Ban kdew beit plak na mationg, la sngew donkam ba kano kano ka kynhun na ka liang Khasi Jaintia ka dei ban kynjoh namjop ha kane ka kynti. Hynrei ha ba nujor ia kiwei kiwei pat ki liang ki ba long kyllum, man la ki kynhun ki don la ka ioh myntoi bad duh myntoi ba ki paidbah ki sah ha ka umdum bad artatien ban rai shijingmut.

Ki nongialam na ka kynhun ki 36 ki don palat arshah na ka laiphew hynriew ngut, katba ki nongialam na ka kynhun ki 24 ki don tang ar ne lai ngut, kumta kham suk ban bat lakam na ka liang ki 24 namar ba ym don ba shlan ban mushlia. Lada jia ba eit ka sim ban mih nongialam na ka kynhun 36 te hangta kiwei kiwei ki nongialam ki ba leh mynleh kum ki ba lah ban ialam kin sa iakhun tyngeh ban pynkhyllem ia la ki para dkhot nongialam haduh ban da troiñ, bad ia lade ruh ym lah pat ban ialam. Khatduh khatwai hap aiti noh ha kita ki ar lai ngut na ka kynhun ki 24 ki ba shu khmih khai ia ka jingbieit jong kita ki ba shu tohhoh kum ki nongialam. Ki paidbah ha ka thaiñ Khasi Jaintia ki tip shai kdar ba lada mih ban ialam na ka seng UDP ne HSPDP na ka kynhun RDA, Congress, VPP, PDF, KHNAM, kiwei na kiwei pat ki seng na ka thaiñ kin ym ailad ban shongneh wat tang shikhyllipmat ruh. Bun na ki paidbah bad na ki riewkhmat ha ka imlang sahlang ki kdew ia ka jingshisha don tang na ka seng UDP, VPP bad Congress ki ba don shisha kata ka maiñ nongialam ban long myntri rangbah na ka liang ki ba na Khasi Jaintia Hills, kiwei kiwei te ym pat kotbor. Ym shym la kdew ia ka seng NPP bad TMC namar la sngewthuh shai ba la don lypa ki khliehduh ban ialam ki ba na ka thaiñ Garo Hills, wat lada ki don ki paradoh parasnam ki ba don ka maiñ nongialam bad ki ba la biang ka rynñieng ban long myntri rangbah. Katkum ba jurip naphang ha jylli paidbah da ka ba bishar artat katkum ka jingshisha la shem ba ki nongialam kum u Bah Metbah Lyngdoh bad Paul Lyngdoh na ka seng UDP, Bah Ardent Miller Basaiawmoit na ka seng VPP, Kong Ampareen Lyngdoh na ka seng NPP, Bah Vincent H Pala na ka seng Congress, lehse ki long ki ba la biang ka rynñieng bad tbit ban ialam kum u myntri rangbah, lada don ka lad. Ki paidbah babun balang bad ki riewkhmat kim pat kubur ba lah ban ioh nongialam ba biang na kiwei kiwei pat ki seng kat ka kyrdan myntri rangbah. Ha ka jingphloit noh jong ki arngut ki kyrtong na ka seng HSPDP ban kyntiap ai jingkyrshan sha ka liang synshar, ka la pynduh lad ia ki nongialam paradoh parasnam ban ioh kabu ban long myntri rangbah.

Nalor kata ka jylli paidbah ba la jurip naphang bad la phrang na ki riewkhmat ka ñiewtang ruh ia katto katne ki rangbah ba la biang ka rynñieng bad tbit ban ialam kum ki myntri rangbah, kynthup lang ki ba jop bad ki ba khlem jop MLA ha kane ka khep. Kita ki long kum u Bah Charles Pyngrope bad Bah George B Lyngdoh na TMC, ki ba da lei lei kin ym iohlad katba dang ialam u Dr Mukul Sangma; Bah Jemino Mawthoh na ka seng UDP; Bah Himalaya Shangpliang na ka seng NPP ba dang jwat ban iohlad ha ba dang don u Conrad K Sangma bad katto katne ki ba kham shwa na ka seng. Ka jurip paidbah ba la phrang da ki riewkhmat ha ka imlang sahlang, ym don ban jer iano iano na kiwei pat ki seng bad ka ba kham phylla ka long ba wat ka seng BJP ruh ka la shah kyntait kumjuh. Wat lada kine ki ba la jer ki long ki ba la shu antad, hynrei lah ruh ban don malu mala ka jingshisha lada lah ban urlong kumba la kdew. Jar la katta ka jingkylli ka ba hakhmat ha kane ka khyllipmat ka dei ia ki kyrtong MP ki ban mihkhmat sha ka Dorbar Thawaiñ Ri ha Lok Sabha. Ka jurip paidbah ba la phrang na ka janor ki riewkhmat ka pynshongnia katkum ka jinglong jingman jong ka saiñpyrthei ha jylla ban kubur iano ki ba biang tam ban long ki nongmihkhmat ha Lok Sabha ha nongbah New Delhi.

Katkum ba la pynshongnia na ka ba la phrang ki riewkhmat ka long ba ka Kong Ampareen Lyngdoh jong ka seng NPP ka long ka ba biang, hynrei ka la budnam ba la khah jyrsieh ha ka kyrteng ryngkat bad ki mokotduma ha iingshari ki ba long ki juban ban artatien ki paidbah. Nalor kata ym lah ban len ba ka hap ban shahshkor ia u nongialam ba hakhlieh duh u Conrad K Sangma. Lada ka kong Ampareen Lyngdoh ka nud ban pynksan ba kan ym shah bat lakam ha u myntri rangbah, ki riew shemphang ki la ujor ba kum ka myntri sorkar jylla kam shym lah ban kdew ia ka jingshisha ba ka ktien Khasi ka la palat liam bad kham shongnia ban ioh rung ha ka khyrnit ba phra jong ka Riti Synshar ka Ri India, khamtam ba ia lade ruh ka dei ka ba la kynjang ka rynñieng ha ka jingnang jingstad. Ki don sa kiwei ki bynta ruh ki ba kdew ba ki myntri na thaiñ Khasi Jaintia kim pat kotbor ban iasaid ia la ka jaitbynriew hakhmat u myntri rangbah.

Na ka liang jong u Bah Vincent H Pala, wat lada don katno katno ki jingshah kynnoh ha ki paidbah, hynrei ka nia ba la phrang na janor ki riewkhmat ka pyrto ia ki kam pynroi ki ba la urlong ha ka khep ba u la long MP. Hynrei u sawar ban bishar sani pat ka long ba kiei kiei ki ba la urlong ha ka por ba long MP u bah Vincent H Pala, dang don byllai ki bynta ba dang sahteng ki ba khlem lah ban khajoh sha ka thong ha ba nujor bad ka aïom ba u la long MP la khatsan snem kynthih. Kumta ka kdew ba ka jingangnud bad khmihlynti jong ki paidbah ym pat iaryngkat bad ka jingjlan jong ka aiom ba la shah jied bad iohlad ban long nongialam sha Dorbar Thawaiñ Ri. Nalor kata ka seng Congress ka dang don ki tyllong ba shongneh jong ki paidbah nongbud ha kylleng ka jylla. Hynrei ka ba khlem ioh ban synshar ha ka sorkar kmie ki long ki diengpyngkiang na ka bynta jong u Bah Vincent H Pala bad ka seng Congress ha kane ka kynti. Lada jia ryngkhat ba ka BJP kam wan shuh ha ka sorkar ban synshar, u Bah Vincent H Pala u don ka kabu ban ioh long myntri kum ha ki snem ba la leit.

Ka mynsiem shitrhem jong u samla Robert Kharjahrin jong ka seng UDP naduh ka khep ba u long u nongialam jong ka seng ki samla, ka Hynñiewtrep Youth Council ka long ka kabu bakhraw ban khajoh sha ka namjop. Nalor kata ka kam bad jingtip aiñ ki long ki atiar ki ba kynsai ha ksangkti jong u Bah Robert Kharjahrin ban iasaid ha dorbar bah ha nongbah New Delhi. Ym pat don kino kino ki kam budnam ki ba khanglad ia u Bah Robert Kharjahrin, hynrei tang khyndiat khynsoit ki don ki ba khohñioh ia ka seng UDP bad HSPDP ki ba long ki seng synrop ha ka kynhun RDA, namar ba ki la snoh bad ka Sorkar jylla ba ialam ka NPP bad shwa ban thaw sorkar la duhlad ban ioh synshar ki seng riewlum na ka daw ba shet kylla ki arngut ki kyrtong HSPDP. Ha ba shim kyllum u Bah Robert Kharjahrin u long u ba khuid ba suba bad u ba shlur bad shitrhem ban shakri paidbah katkum ki matti ba la shynna lyngba ki ryta.

Ka jingiaineh ha ka nongrim bad ka jingsngew kyrpang jong ka seng VPP ha ka liang ka kam shakri paidbah ki long ki sohmyntoi na ka bynta u kyrtong, Bah Ricky A J Syngkon, ba la prat lynti borbah ruh da u nongialam ba hakhliehduh u Bah Ardent Miller Basiawmoit. Kum ka seng ki la khajoh ka namjop ba phuh ba phieng ha ba sawngut ki kyrtong ki la kiew kyrdan ban shong dorbar thawaiñ ha jylla kum ki nongialam ba la jied da ki paidbah. Nalor kata ka jingshitrhem ba iai kyrsoi na baroh ki dkhot ki ba la jied kynsai da ki ba la biang ka rynñieng ryniot ban wanrah ka erkylla ba suhsieng ha ka imlang sahlang. Hynrei kawei ka diengpyngkiang ka ba jubor ha ka seng VPP bad khamtam ha kine ki nongialam ba hakhmat ha kane ka kynti ka long ba baroh arngut, u Bah Ardent Miller Basaiawmoit bad Bah Ricky A J Syngkon ki long ki rangbah ki ba la pynksan ban aijait sha u shynrang. Ñiuma, ki long ki ba shlur ba ki khlem riej ban pynpaw ia kata hakhmat ki paidbah byllien ki ba dang ksoh ha la ka riti tynrai ban kheiñkur kheiñkha na ka kmie, ha ka ba dang don ruh na la ka sem lajong ki ba dang artatien ban kylla. Jar la katta ka erkylla ba la beh paswut tyngeh ha kine ki sngi ka noh sha ka liang jong ka seng VPP na ka daw jong ki nongrim bad ki juban ba ki la khlei hakhmat ki paidbah. Hynrei ka ba dei ban husiar ka long ba dei ruh ban phikir na ka eriong jong ki paidbhur ki paidkar ki ba shongshit shipor bad pjah slam ne kylla khongpong ynda la poi ha thmit jong ka pali ban jied shisha ia u kyrtong ba ki mon ne shah khring.

Ki kyrtong shimet ba la mih madan ban aireng ha ka jingjied nongmihkhmat sha ka Dorbar Thawaiñ Ri ki long u Prof Lakhon Kma bad u Bah Peter Shallam. Katkum ka jurip paidbah ba la phrang da ki riewkhmat tang u Prof Lakhon Kma u ba shynna bad ba la iaryngkat kat ki kyrtong ba mihkhmat na ki seng saiñpyrthei. Kine baroh ki long kumba ki long dei na ki shlem pathai khubor ba ki la pawkhmat, tangba dang duna ki paidbah ki ba ithuh ne kren shaphang u Bah Peter Shallam. Jar la katta ka shong ha ka jingtrei jarjar jong ki ba ym lah ban batai, hynrei katkum ka juban ki riewkhmat wat u Prof Lakhon Kma ruh la shu khur khyrdong tang na ki katto katne ki thaiñ ba la lah ban leit ialap, namar ha ba tohkit na kiwei kiwei ki jaka ha satlak jong ka jylla, dang byllai ki ba ym pat bna shaphang kine ki rangbah ban tynjuh haduh ban iakhun kum ki kyrtong MP. Ka jingnang jingstad bad ka jingtip ba pura jong u Prof Lakhon Kma kum u kyrtong ba mih na ka salonsari NEHU, u long ruh u ba lah ban sei ki nia ki ba kynsai hakhmat ka rynsan ki para kyrtong ba iakhun pyrshah. Hynrei ha kawei pat ka liang don napdeng ki paidbah ki ba la ujor ba ha ki snem shwa kane ka kam ban jied kyrtong, khlem paw eiei ki kam ba u la noh synñiang la ha ka imlang sahlang ne ha ki samla pule. Kumta kane ka rukom mih kynsan khlem don ka nam ban pyrto ki paidbah ha ka imlang sahlang kan long ka ba jwat ban aireng.

Ha ka ba shim kyllum ia ka sur paidbah ha jylla ha kane ka ba jied kyrtong ban mihkhmat sha ka Dorbar Thawaiñ Ri, manla ki ki nongkyrshan jong ki seng saiñpyrthei ne kyrtong shimet ki la pynksan jubor ia lade da ka ba kdew ruh ia la ki daw ba ki kam ban rah ia ka namjop, hynrei ha ba la phrang nia da ki riewkhmat ba la iaw bad ih ka pyrkhat ka jubab ka long ka ba sngew diaw. Katkum u sawar ba la thew bad nujor na ki snem ba mynshwa, ym don shuh ki seng saiñpyrthei ki ba iengskhem ha la ki kyntoit shnong ha kylleng ka jylla. Manla ki seng saiñpyrthei ki la shu khur khyrdong kat na ba shah ki kyntoit shnong namar ba ki paidbah bad nongialam ruh ki la kylla jutang shikhyllipmat, khlem sngewthuh ia ka nongrim ba ki kyrshan iano bad kyntait iano. Katkum ba la swar thikna, ka don ka jingsuba ba ka tyngka ka long ka tynrai jong ka jingkylla jutang jong ki briew ki ba iuhroit ia la ka nongrim na ka bynta ban myntoi shimet ne shikynhun. Ka ba phrieh bad saitmet lei lei ka long ba ki ba bun ba lang ki pynpaw hakhmat ka pyrthei kum ki Khristan ba shitrhem bad ki jyrsieh pat ha ka bamsap bampong, khlem suitñiew shuh ia ka imlang sahlang, khlem da kdew ia ka jaitbynriew. Ia ka mynsiem Khristan bad mynsiem ieit jaitbynriew la btep da ka tyngka pliah bad la sur tngit ka dohnud jingiatiplem. Naduh ki nongialam haduh ki paidbah ki shlan pylleiñ pylleiñ ban pyrta blei ha manla ka khyllipmat bad shla ia ka khwan ka leh klop da ki katto katne ki ba la suba bamsap, hynrei khlem ka raiñ ka rem ki ia ngop lang ha kata ka jyrsieh jong ka pap.

Ka jingsngew kyrpang tang ia lade ruh ka dei kawei na ki daw ba la pharia ia ka jylli ki nongialam namar paradoh parasnam ki iashun thlong mluh thlong sying ban ia kawang ktieh markynti khlem sngewthuh ba da lade ruh ym lah khie khlieh, kiwei ruh kum juh, hynrei ban iatehsong lang ha kawei ka thup ka long ka ba jwat haduh katta katta. Kumba kdew u Bah Paul Lyngdoh da ka pharshi ki masi iatur bad ki masi lur, ki shu long tang ki nia myllen ha jylli paidbah. Ka don ka jingshisha pat ba lada iatehlok ki masi iatur baroh ha ka jaitbynriew, ki masi lur kin kham suk ban trei na ka bynta ban myntoi ki paidbah bad ka imlang sahlang. Kumta ha ba iatur ki masi lajong na kajuh ka thaiñ, ioh bat lyngkor ei da kiwei ki ban ñiah ia kita ki masi lur kat sha ba ki mon, bad ki luiñ hi ki reng jong baroh ki masi iatur na la ka sem lajong. Ki nongialam jong ka RDA ba synrop ka seng UDP bad HSPDP bad ki nongialam jong ka seng VPP ki sngewthuh shai kdar ba lada ki iateh lok shitylli, la shong syier lypa ki seng saiñpyrthei ba heh kum ka NPP, Congress bad BJP ban dang saphriang ha ka thaiñ Khasi Jaintia. Hynrei da lei lei ruh em, ki sang bad kin iakhing dohim sohiap paradoh parasnam ban pun lynti bashngaiñ ia ki kynhun ba na sharud shakiar kum ka NPP, Congress bad BJP ba kin dang iai suhthied haduh ban da shah kyndang kylla ha kawei ka sngi. Kaei ka ba ki paidbah ki donkam ban sngewthuh ka long ba ka imlang sahlang ka donkam nongialam ki ban ym shah bat lakam ha kiwei.