Ka jingkylla ka suinbneng kam dei ka jingeh kaba ktah tang ia ka mariang; donkam ia ki Jylla ha NE ban iatreilang: CM Conrad

Syllad | The Rising MeghalayaFebruary 21, 2025

U Myntri Rangbah ka jylla u Conrad K Sangma ha ka 20 tarik Rymphang u la ong ba ka jingkylla ha ka suinbneng kam dei satia tang ka mat kaba ktah ia ka mariang, hynrei ka dei ruh ka mat kaba kongsan halor ka hok bad ka jingiaryngkat.

Haba aijingkren ha ka Climate Investments Coalition for the Global South ha New Delhi, u Conrad u la ong ba kito kiba la noh synniang khyndiat eh na ka bynta ka jingkylla ka suinbneng ki dei kiba la mad ia ka jingeh kaba kham khraw bad ka long kaba kongsan ban shimkhia halor kane ka jingnoh shiliang.

U Conrad u la ong ba ka Meghalaya kum ka jylla ka la shimkhia bha ha kaba iadei bad ka jingkylla ha ka suninbneng bad shim ruh ia ki sienjam ban ialeh pyrshah. U pyntip ruh ha ka jingialang halor ki jingstad tynrai na ka bynta ban iada ia kane ka jingeh ba la mad da ka pyrthei baroh kawei.

“Ki jaidbynriew k jong ngi ki dei kiba la suhthied bha ha ka jingiadei bad ka mariang, ka jingshemphang ka jong ki halor ki kam pynneh pynsah, ban iada ia ki jingdon jingem jong ka mariang ka dei kaba l kyntiew bad pyntreikam na ka bynta ban weng ia kane ka jingeh,” u la ong.

Haba kren halor ka rukom ioh slap ka bym thikna, ka jingnang jur ki kam pynjulor, ka jingshah ktah jong ki briew, u la kren bniah bha halor ka jingbym lah ban tip halor ka jingioh slap, ka jingnang shyrkhei ha ka jinglong jong ka suinbneng kaba la ktah jur ia ka rep ka riang bad ia ka jingim jong ki million ngut ki briew ha ka pyrthei ha kaba ka Meghalaya ruh kam lait na kane.

“Ka jingkylla ha ka suinbneng ka buh jingma shibun ia ka ioh ka kot bad ka jingkiew jong ka ioh ka kot ha ka lawei, bad kaba la wanrah ia ka jingdonkam ban ia don bynta lang ha ki rynsan jong ka pyrthei ban iakhun ia kane ka jingeh bad ki jingshisha kiba iadei bad ka Global South,” u la ong haba pyntip halor ka jingkut jingmut jong ka sorkar ban ialeh na ka bynta ka jingpynneh pynsah.

U la ong ruh ba ka Meghalaya ka dei kaba wan hakhmat halor ka jingpynneh pynsah ia ki khlaw ki btap bad la shim ruh ia ki sienjam halor kane ka bynta ha ryngkat ka jingiatreilang bad ka imlang ka sahlang.

“Ngi la pyntreikam ia ki prokram kum ka Green Meghalaya, Payment for Ecosystem Services (PES) ban pynshlur ia ka jingiatreilang jong ka imlang sahlang ban pynneh pynsah ia ki khlaw ki btap bad ban iada bad pynkhie im biang ia ki tyllong um,” ula ong da kaba bynrap halor ka jingdonkam ban don ia ki policy kiba iadei bad ka jingpynjyrngam ha ka jylla kaba pyniasoh bad ka ioh ka kot kaba don ia ka jingkitkhlieh na ka bynta ka mariang.

U Conrad u pyntip ruh ha ka jingialang ba ki kam bei tyngka ki leit ruh sha ka kam bording kaba lah ban pynthymmai, ka jingpynneh pynsah ia ka rep ka riang bad ki jingtei kiba iarap ban ialeh pyrshah ia ka jingkylla ha ka suinbneng.

Haba kren halor ka jingkongsan jong ka jingiatreilang hapdeng ki jylla ka thain Shatei Lammihngi ha kaba iadei bad ki mat halor ka jingkylla ka suinbneng, u la ong ba ka jinglong jingman jong ki jaka hapoh ka thain ka buh jingma halor ka jingkylla jong ka suinbneng kaba lah ruh ban ktah jur ha ki por ki ban wan.

“Kum ka nuksa ka jingkylla kynsan ha ka jinglong jong ka suinbneng hapoh Arunachal Pradesh ka lah ban ktah ia ka Assam, bad ka jingkiew jong ka um ha ka wah Brahmaputra ka lah ban wanrah ia ka jingshlei um ym tang ha Assam hynrei ha ka thain sepngi jong ka Meghalaya,” u la ong da kaba pyntip ruh halor kumno ban ialeh pyrshah ia kine ki jingeh, kata ka jingdonkam ia ki jylla ka thain shatei Lammihngi ba kin hap ban iatreilang, ban iasam lem ia ki buit treikam ban ialeh pyrshah halor kane ka jingshah ktah na ka jingkylla jong ka suinbneng.

Nalor kata u CM u la kren ruh halor ki jingmyntoi na ka jingiatreilang bad ki ri ka thain shathie bad shathie mihngi jong ka dewbah Asia khamtam lyngba ka Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation (BIMSTEC).

Nalor kata u la pyntip ruh halor halor ka jingpang ‘Bud Rot Disease kaba ktah ia ki dieng kwai ha rilum Garo bad ha Western Khasi Hills.