Ka leh niam ka Hima Khyrim – Ka Shad Nongkrem

Syllad | The Rising MeghalayaOctober 31, 2023

Ka Leh Niam ha ka Hima Khyrim – Ka Shad Nongkrem ka dei kaba la neh pateng la pateng naduh ba la thung syiem ia ka Pahsyntiew. Kane ka leh Niam u Syiem ka Hima Khyrim ka neh haduh mynta kine ki sngi.

Shuwa ba kin wan shong shnong ha Smit, ki Syiem ki shong ki sah ha Nongkrem. Ha ka por ka jingsynshar u Phareng, ka jingpyndep ia ka Niam Hima bad ka shad ka ju long ha Nongkrem. Kumta ki Phareng ki la jer kyrteng ia kane ka jinglehniam da ka Shad Nongkrem (Nongkrem Dance) bad kane ka kyrteng ka sah haduh mynta. Ha u snem 1853, U Phareng u la phiah ia ka Hima Shyllong ha ki ar bynta kata ka Hima Mylliem bad ka Hima Khyrim bad ka Hima Khyrim ka bat noh ha ki arbynta kata ka long ia ka Niam ka Rukom bad kumjuh ruh ia ka Synshar Khaddar.

Ha ka por ba synshar u Syiem Klur Singh Syiem bad ka Syiem Sad Jir Kiri, Ka Iing Sad ha Nongkrem ka la pluh noh. Kumta sa leit thaw Ingsad noh ha Smit bad ka la neh la sah haduh mynta. U Basan Nongkseh bad U Basan Nongumlong ki dei ki Basan ha Hima Mylliem, hynrei ha kane ka Niam Hima Khyrim ki wan ai blang man la u snem, namar ki bat ia kane naduh ka por ba dang seng nyngkong ia ka Hima Shillong, ki dei ki trai nongseng Niam, bad ki bteng ia la ka hok kaba la seng da ki kmie ki kni ha ryngkat u suidnia Long Syiem. Haduh mynta ki don bynta ha ka Niam Hima kaba pyndep ha Smit.

Ka Jingsdang Ka Jinglehniam Pomblang

Hadien ba la sop ia ka Ing Sad, ha ka sngi Iew Shyllong baroh ki Duhulia ki la wan sah lupa ha Iing Sad. Ha ki snem ba mynshuwa ki Duhulia ki sah ha Ing Sad lai bnai shwa ban long ka jinglehniam. Hynrei ha kine ki snem hadien na ka daw ka jinghiran ka pyrthei, ki Duhulia ki wan sah noh tang artaiew shuwa ka jinglehniam. Ki hikai tem ksing man la ka janmiet bad ki tem ia ki skit Sing Niam baroh. Ki hikai kumne namar bym bit ban bakla ha ka por lehniam.

Ha ka miet sngi Umni, artaiew shuwa ka jinglehniam, ki Duhulia ki pdem um shisong u thribah ba thain ia u Kyrwoh. Ha ka sngi kaba bud (Iewduh) dangstep phyrngap ki dhulia ki iamih sha Tyngkong ban ia thain kyrwoh, ki kyllain arbud ba kin sngewthuh ki khun ki hajar ba ka jinglehniam kan long sa artaiew Iewduh. Ki thain kumne da ki phew tylli. Ynda ki la dep ki phah ia kine ki kyrwoh ha kata ka sngi Iewduh sha ki Lyngdoh, ki Basan, ki Myntri Raid. Ki Lyngdoh, ki Myntri bad ki Basan Raid pat ki sah phah sha man ki shnat Raid, ki shnong ba kin ialum ia u synniang u bynhei ba kin thied Blang, ban ia wan bujai ne ai ha ka jinglehniam.

Hynñiew Sngi Ka Jinglehniam Ka Hima Khyrim

Sngi Rynghep: Ha ka sngi Rynghep, ha ka taiew ban sdang ia ka jinglehniam ka Syiem Sad ka pdem jyndem (Iad Um) ha u shang, ban pyndonkam ha ka jinglehniam.

Sngi Iew Shyllong: Ha ka sngi Iew Shyllong, ki Duhulia ki leit sha wah umiew ban sait ia ka bom, ka ksing bad kiwei kiwei ki tiar ban pyndonkam ha ka Niam bad ki longkmie ki leit ban sait ia ki tiar niam baroh. Ynda ki la dep ki wan phai sha Iing Sad bad ki tem bom tem ksing naduh Wah Umiew haduh Tyngkong Ing Sad bad ki sa shad mastieh. Ha kane ka sngi u Lyngdoh Lawai u wanrah u diengsning uba dei ban teh ha u Rishot Blei.

Sngi Pomtiah: Kane ka dei ka sngi kaba nyngkong ba ki sdang ia ka jinglehniam. Shuwa ban kynih u syiar nyngkong ne ban pah ki sim ki doh, ki Duhulia ki mih ha Tyngkong, ki tem tang ka Bom. Kane ka long ka rukom ba ki pynbna ba la sdang ka Niam ka rukom. Ki tem ruh khlem sangeh, ki sa pynwai shuwa ba kan mih ka sngi.

Mynstep ka Syiem sad bad u Sohblei Mawroh ki iamih sha Shlur bad U Sohblei u weng noh ia ki tiar niam kiba rim kiba don ha u Rishot Blei. Ka Syiem Sad ka ai ka jain sala kaba thymmai bad u diengsning thymmai ba wanrah u Lyngdoh Lawai, ha u Soh Blei. U Sohblei u shim ia ki tiar kiba don ha u diengsning uba rim u sa teh biang ia ki ha uta u diengsning uba thymmai bad u sa sop ha ka jain sala ba thymmai. Ia ki tiar kiba don ha u diengsning dei ban tip tang ka Syiemsad bad u Soh Blei. U Soh Blei Mawroh u teh ia uta u diengsning ha u Rishot Blei bad u sa kli biang da u Shylliah thymmai. Ha kane ka sngi u Lyngdoh Nongjri ia uba khot u Sohsla, u wanrah ki sla knia kata ki kliar lakait bad ka lakhar, kiba pyndonkam ha ka Niam. U lyngdoh Nongjri u dei u jaid Nongkynrih.

Janmiet ka Syiem Sad ka thep ia ka jyndem iad-um ha ki khra lai tylli bad ka buh ia ki ha ka kamra shetja ba ki khot ka Ingbah. Ha ka niam don arngut ki Sohblei, uwei naka jaid Rumnong bad uwei na ka jaid Mawroh. Ka jinglehniam ka sdang pat ha ka por mynmiet. U Sohblei Rumnong u pyndep ia ka Niam, bad u phai khmat sha ka ding bad u Sohblei Mawroh pat uba ksoh ban shan ha ka por suit klong. Ryngkat lang hangta la don lang u Syiem, ki Bakhraw batri bad ki khun ki hajar. Hangta ki sa sdang ia ka niam, ha kaba ka Syiem Sad ka ai ia ki khra jyndem (Iad Um) ha u Sobblei ban nguh ban dem ia u “Lei Shyllong”.

Ynda la dep ka niam ka rukom, ki Duhulia ki tem ki put ia ka ksing niam, ki arphew hynriew skit ki sur ksing Niam. Ynda la kut kane, ki Duhulia ki tem ia ka Sing Shad Tyngkoh. Ki jaid Bakhraw jong kine ki Raid ki iashad tyngkoh arngut arngut, kata: 1. U Sohblei bad u Dhulia; 2. U Nongbri bad u Nongkrem; U Mawlieh bad u Mawshai; U Nongkynrih bad u Lawai; U Basan Nongkseh bad u Basan Nongumlong; U Syiem Rangbah bad u Syiem Khynnah; bad bud ter ter sa ki khun ki hajar.

Ha kane ka jingleh niam, ka Raid Nongkrem kam juh don bynta. namar ba don ka daw naduh ba la pluh noh ka Ing sad ha Nongkrem, yn jin da la lah ban pyndep ia u Siar u byrnai na kitei ki jingjia, la lah ban don bynta biang.

Sngi Umni: Mynstep ki Duhulia ki tem ia ki ksing Niam: Mynsngi Ki khun ki hajar ki ia leit soi pynkhuid ia ka lynti naduh Duwan Iingsad haduh Lum Pomblang Iewduh. Ki dhulia ki tem tang ka Bom bad kI da shad lymmuh haduh Lum Iewduh bad ki wanphai pat haduh ban da dep pynkhuid. Ynda ki la wanphai ki sa shad mastieh ha duwan Iingsad. Ynda miet u sohblei u sa lehniam biang bad ynda la deh ka niam ki sa shad tyngkoh biang.

Nangta ki sa knia tangmuri ia ka Blei Synshar.

Sngi Iewduh: Ka Syiem Sad ka pynbiang ia ki tiar ki tar kiba dei ban leh niam ha u Lum Pomblang Iewduh. Kane ka jinglehniam ka long na ka bynta ka Hima Shyllong baroh kawei. Ynda poi ha Lum, U Sohblei u sa knia ia U Blei Shyllong da u Syiar thohsaw, u bym don jingthoh lieh bad u ai ka nguh ka dem.  Hadien u sa knia ia u Blang bad ynda u la dep knia u sa ai ha u Duhulia ban pom ia u Blang. Ynda u la dep pom, ia ka khlieh Blang ki sa ai ha u Sohblei bad u suit u shor halor ka duwan.

Ynda la dep ka leh niam leh rukom, ka suit ka shor ki Duhulia ki tem ka ksing mastieh bad ki ia shad mastieh lang baroh naduh U Syiem U Kmie, Ki Bakhraw batri, haduh  Ki nongshad shynrang na ki khun ki hajar.

Mynmeit ki Duhulia ki tem ia ki ksing Niam bad ki pynkhreh pat ia ka Bujia Blang ha Tyngkong Ingsad. Kiba don hok ban wan ai blang ki long (1) Nongkseh Nongumlong, (2) Raid Nongbri, (3) Raid Mawshai. (4) Raid Mawlieh, (5) Raid Lawai (6) Raid Nongkynrih bad u Langshikhlieh. Ka Raid Nongkrem kam juh ai Blang naduh ba la don ka kiew ing lieh saw ha ka por ba Ki Syiem ki la phet noh na Nongkrem. Ki Syiem ki pynbiang ia ki Langsla kynthup uwei na ki Diengiei, ki langsla bad ki Langsynran.

Sngi Lyngka: Ha kane ka sngi ka khunsyiem ka pyndep shuwa ia ka shad nohkjat ha ingsad, bad ki sa mih ha tyngkong ban shad Nohkjat. Baroh ki khun syiem, ki kni  rangbah na ka iingsyiem ki shad tawiar. Kane ka pyni ba ki Nohkjat shuwa ki syiem shuwa ban shad ki khun ki hajar, Ynda la dep ka shad Nohkjat sa shad ki khun ki hajar khynthei bad shynrang kiba da wan na kylleng ban iashad. Kumne ki iashad baroh shisngi haduh janmiet nohphaisngi.

Ynda la dep ka shad ka kmen ki khun ki hajar baroh shi sngi; ha ka Nohphai sngi shwa ban pom ia ki blang, ka Syiem Sad ka la pynkhreh lypa ia ki tiar niam kumne; 11 tylli ki pliang nonglieh bad kawei ka pliang rupa; 11 tylli ki luta nonglieh bad uwei u luta rupa; 12 tylli ki lakait; 12 tylli ki sla diengsning; 12 sla ki tympew; 12 tylli ki 5 kyntien kwai lane 60 kyntien kwai; u prew, u rynsi; u khaw ka jyndem; 12 tylli ki klong iad um. La pynkhreh ruh 12 tylli ki syiar; 7 tylli ki syiar shynrang bad 5 tylli ki syiar kynthei.  Kumta ki sa leh ia ka niam ka rukom da u Sohblei Rumnong bad u Sohblei Mawroh ha ryngkat ki tem ki san kiba da jied kyrpang na ka Raid Nongkynrih bad Raid Lawai, bad ynda la dep ka laeh niam leh rukom, ki pom ia u Blang khadar sla  baroh da u Syiem Rangbah lane Syiem Khynnah bad ia ki blang Raid bad blang shikhlieh da ki rangbah nongkitkam hapoh ka Hima.

Sngi Iew Nongkrem: Ha kane ka sngi ki Duhulia ki leit ha ka Syiem sad bad ka ai ha u Rangbah Duhulia shi song u sbai ba ki khot u Bai Du-him kaba mut ka jingduwai ban bha ka longsyiem man syiem ban roi ka spah ka hajar ban ioh ka shait ka nang bad kumta ter ter. Hadien kata ki Duhulia ki sdang ban tem na Shlur ia ka Sing Mih kaba ki khot ka ksing lynti. Ynda ki la dep u Rangbah Duhulia u shim ia u shang Du-him bad u kynruh bad duwai.

Ynda ki la dep duwai, ki pdiang ki sa ia u Bhet na ki Mawlieh ki Mawshai (kiba dei ki kynja jingthung baroh ki jaid symbai) ki ai sa u kwai u tympew.  Hadien kata U Syiem ki Bakhraw ki mih sha Tyngkong ban knia ia u Sniang Suidnia Longsyiem. Hangne u Sohblei Rumnong u duwai u kyrpad ia u Suidnia Longsyiem. Ynda u la dep duwai u sa bet u khaw naduh ka tdong haduh khlieh u sniang laisien laiwat. Hangta u Sohblei Mawroh u sa dung iap ia u sniang na ka tohtit kadiang. Hadien kata ki sa shim ia u khyndai dkhot ki suh ha u nar suh, ka sah sait khuid bad ki sa leh ia kaba donkam.

Nangta ynda la jan dap shiteng synia ki Duhulia ki ia mih ha tyngkong ki tem ka ksing Niam. Nangta la sdang ka Dorbar Sla ha Tyngkong Iing Sad. U rangbah Duhulia u pyrta jam laisien lai wat ba la sdang ka Dorbar Sla. U Syiem Rangbah u loit ka jainspong, u dem khohsiew u duwai jam ia u Blei Trai kynrad u Nongbuh u Nongthaw. Ynda la dep ki jingduwai ki jingkyrpad, ki Duhulia ki  tem ia ka ksing risa bad ki iaieng lang ban kynhoi risa 9 Sien 9 wat. Nangta ki iarung shapoh shlur ban ai ia ka shad Tyngkoh bad shuwa ba kin shad ki nguh ia u Rishot Blei bad ia u Syiem Rangbah, nangta ki sa shad Tyngkoh.

Ynda la dep ka shad tyngkoh ki iashad sawdong sawdong baroh shimiet bad ki dhulia ki sa pynwai noh ia ka ksing ynda la mih ka sngi mynstep, ha ka sngi iew Mawlong.

Kumta ka shad Niam ka Hima Khyrim (Ka Shad Nonhkrem) shisien shisnem ka kut noh.

La thoh da U Da  S. Pyniaidsuk Lyngdoh
Lyngdoh Nongkrem,
Bakhraw ka Raid Nongkrem, Hima Khyrim.