Ka Tynrai

Syllad | The Rising MeghalayaFebruary 25, 2025

Naduh ki por kulong kumah, ha kawei pa kawei ka jaidbynriew u Nongthaw Nongbuh u lah pynkhamkti ia ka dustur-riti, ka niam ka rukom kiba pher kiba ngi dei ban bud hok ia ki ha ryngkat ki lai hukum-lai adong jong ka jingim jong ngi. Kita ki long: Ka Tipkur- Tipkha, ka Tipbriew-Tipblei, bad ban Kamai ia ka Hok.

Ka tynrai ka kordor bha namar ka dei ka nongkha nongpun jong kaei kaei ne kano kano.  Lada ngi kren shaphang ka tynrai, ka don ka bynta kaba kongsan bha namar khlem ma ka, kita ki jingthaw bun jait kin mih nangno pat? Te kumta, ka don beit ka jingsdang bad kumta sa roi sa par ter ter. Ban ai nuksa, ki thawlang iawbei jong ki kur ki jait jong ngi, khlem ma ki ngin nym don hangne ha sla pyrthei. Kumjuh, u dieng khlem ki tynrai lane ki thied um lah ban im tang ka met suda.

Haba iakren shaphang ka tynrai, ka long hi ia ngi ba ngin shu bret noh ia ka? Kata ka bymlah long namar ka dei ka bynta jong ka doh ka snam jong ngi bad ngimlah ban pynkhlad ia kata ka jinglong tynrai jong ngi na ka rynieng jong ngi lada ngi pyrshang sa katno katno ruh. Ngi hap snoh rdin ha la ka tynrai namar ka dei ma ka, kaba pynpaw sha ka pyrthei ia kaei kaba ngi don kaba pyniapher ia ngi na kiwei pat ki jaidbynriew. Kum ki khun hynniewtrep-hynniewskum, ngi lah don lypa ka rukom kheiñkur-kheiñkha jong ngi kaba pynlong ia ngi kawei na ki jaidbynriew kiba phylla bha. Ka rukom pyniaid ia ka iing ka sem jong ngi ruh ka pher bha ha kaba u kni u dei u ba ha khlieh duh ha iing u ban peit ban jngoh khamtam ia ka bha ka miat ka iing kur,ia ki jingdonkam ki pyrsa bad ki khun, u ban pyndep ia ka niam ka rukom ha iing kur bad u ban ai ia ka rai khatduh ha kino kino ki kam ha iing .  Ka pyrthei ka long kaba bun rong bha kaba mut ba hangne ha pyrthei kum ki jingthaw hi ngi bun ki jingiapher iwei na iwei pat bad kata kein kaba pynitynnad ia ka pyrthei (kumba ong ha ka ktien nongwei, “Unity in diversity”). Lada ka pyrthei ka long kaba tang shi rong, katno kan i blad bad mano hi ban kwah peit ia ka. Kumjuh ruh, ki jingshad, ki tamasa bad ki rukom ki bapher bad ba phylla jong kano kano ka jaidbynriew ki pynphuh ia ka da ki rong ki rup kiba bun jait bad lada ngim don shuh kita ki rong ki rup, ngin shu sah thylli hangne ha pyrthei.

Ka ‘Niam Tynrai – Niamtre’ bad ka lariti, ki riti dustur jong ka jaidbynriew ki iaid ryngkat bad ngim lah ban pyniakhlad ia ki. Te haba kumta, lada ka niam tynrai-niamtre jong kano kano ka jaidbynriew ka duh noh, ki riti dustur jong kata ka jaidbynriew kin jah noh. Lada ka jia kumta ha ri jong ngi, suki pa suki ngin nym iohsngew shuh ia ka jingriew ka ksing ka tangmuri bad ki sur kiba thiang kiba mih na ka besli bad kiwei de ki jingput tynrai. Ha ka pyrthei shongsuk mynta, ngi kloi ban ong ba kane ne katei ka jynjar, khlem da puson bad ngam jyliew bha ia ka. Hynrei, haba ngi iaid lyngba kine ki rai-eh raidam ngi sa long kiba shemphang, kiban proh ka jingmut ka jingpyrkhat. Ka niam tynrai-niamtre bun kiba ong ba ka jynjar ban bat ba dei na kata ka daw bun kiba ieh noh ia ka. Hynrei, ma ngi kum ki ba bat ba ksoh ia ka, ngi dei ban puson bha haba ngi iaid lyngba kine ki rai-eh raidam bad haba ngi shim ia kano kano ka rai namar ngi dei sa tang mangi kiba dang bat hok ia la ka jutang kaba naduh mynnyngkong ki sngi.

Ngi kloi ban kdew kti ia kiwei hynrei ia ka jong lajong kaba lah sdang ban jah rngai lane kaba lah sdang jot sdang pei namar bym don ba sumar ia ka, ngim imat ne iohi shuh bad dei hangta keiñ ba ngin maramot ia ka ruh kan long kaba jynjar. Ban ai nuksa, ha ka ‘niam iap ynda lah dep thang ia ka met ha ka mei syiem ding, ka rukom thep shyieng ne buh shyieng ha ki mawbah jong ki jong ki jong ki kur, bun mynta ngim leh shuh. Ha ka pyrthei mynta kaba kloi ban bud ia kaba na shathie sha sepngi, ngim tip shuh ia ka synjat ka lator kaba dei shi bynta jong ka shongkha shongman bad mynta ngi tip tang ia ka ‘teh ktien’ ha shwa ka shongkha shongman. Ki rukom kiba ki riewhyndai ki ju leh kum ka duit sabuit, ka kynruh shangkwai bad bun kiei kiei kiba rit lada naduh mynta ngim pyrshang ban kylli bad wad bniah na kiba nang ban leh, kin shu sah tang ha ki khana bad ngin nym iohi ne iohsngew shuh shaphang jong ki. Ngi dei ban iaid katkum ka juk mynta hynrei ym ban shu kyntait matlah matpei ia kabym pat dei ban kyntait.

Ha pyrthei, u Nongthaw u lah thaw kyrpang ia baroh ki jaidbynriew kiban don la ka jong ka jong ki bynta bad ki kamram ha sla pyrthei. Kawei pa kawei ka jaidbynriew ka don la ki jong ki rukom, ki riti-dustur, ki khanatang bad kumta ter ter. Lada ngim lah ban bat ban snoh ia kaei kaba dei ka jong ngi hi, kan myntoi aiu shuh ba ngin pynpaw sha ka pyrthei ia kaei kaba pyniapher ia ngi na kiwei pat lada ka tynrai jong ngi kam don shuh bad ka duh noh. Ki longshwa jong ngi da ki spah ki hajar pateng ki lah ban bat bad ban pynjanai ia kaei kaba dei ka jong ngi, khlem don ka jingthoh ban buh sahkynmaw, deitang u ‘thyllliej ksiar – thylliej rupa’. Hynrei ha ki por mynta pat, tang ha ka shi pateng ngi lah ban pynjot pynpra ia ka haduh ba kan da jah rngai syndon. Ha shwa ba ka mynsiem ksiar jong ngi kan dkut na kane ka sla pyrthei, ka kamram jong ngi iwei pa iwei ka dei ba ngin pyrkhat ia ka lawei bad ban pynsuk ia ki longdien jong ngi khnang ba ma ki ruh kumjuh kin lah ban pynneh pynsah ia kaei kaba ngi lah ieh. Ngi dei ban kyndit bynriew noh, namar ngi dei tang mangi ki khun hynniewtrep hynniewskum kiba im hangne ha sla pyrthei bad lada ka jah noh ka tynrai jong ngi, ngin leit wad ruma ia ka sha kino pat ki bynta jong ka pyrthei?

To im ha ki lai hukum, ki badei ki TYNRAI ka jingim ka jong ngi : “Tipkut Tipkha – Tipbriew Tipblei bad Kamai I aka Hok”

Author- Da u Mesam M. Laloo