Ki Jingkynrum Kynram Ha Elaka Sutnga, kiba sngewsih
“Ka ECC kan nym ailad ia kam Beain ki karkhana coke factory” ka long ka jingthoh kaba dei iaroh. Hapdeng ki jinglyniar ki ri ka Pyrthei ba ki la kyndit bynriew slem ia ki jingma ka lyer na u Dewiong, bad ka meiramew ka la bitar ban iohi ba don ki briew kiba nud ban ialeh pyrshah ia ki kam babha ban khangnoh sbak ka jingthang dewiong jong ka ECC (Environment Coordination Committee) ka Elaka Sutnga; ka long kaba ngim poi pyrkhat bad kaba sngewsih.
H’u 1972, ka United Nation on Human Environment, ka la shong meeting ha Stockholm. Ka mat “To act strongly against those who harm the environment”. Haka Khasi “Ban da pynshitom tyngeh ia ki briew ba pynmong ia ka meiramew”.
Kine ki jingmaham kim pynpatiaw ia u khun bynriew bad ka mariang ka nang dom nang dom. Haka 3-12-1984 ha Madhya Pradesh ha shnong Bhopal, la jia ka jingbthei ka gas Methyl Isocyanate kaba mih na ka karkhana ka Union Carbide of India Ltd. 1500 ngut ki nongtrei ki la iap,bad phew hajar la duna ki met ki phad. Kaba sngewsih ka long ba u heh kane ka company, u Warren Anderson u la ioh phet da ka erplane shi miet shi miet. Kine ki Company ba iatreilang bad ka sorkar ki la don naduh hyndai, ym dei kaba dang shen.
Ka sorkar pdeng ka la kyndit, bad hu 1986 kala thaw iaka Environment Protection Act. Ka jingthmu ” To authorise the Central Govt.to protect and improve Environment quality, control and reduce pollution from all source and restrain the setting up of an industrial facility that poses danger to environment” Ka mut beit ban da peit bniah bha shwa ban ai trei ia kino kino ki karkhana kiba long ka jingma ia ka umbam Umdih bad ka mariang kaba mut ka lyer ba ngi ring mynsiem.
Na kitei haneng,ngi lah ban iohi ia ka jingbymsuidniew ka sorkar naduh ba la kha ia ka. Ka Lumshnong ka la don hapdeng ka jingduk, namar u sohniamtra bapawnam ha pyrthei u la iap tram. Ka rep syrti ruh ka la nang troin nang troin ba la bun ki nongbam, bad ki ynteh kim lah shuh ban san kloi ban ioh rep biang kat kum ka cycle. Te ki la im da u synniam ba plung bha. Kane ruh ym I’m ja,ba ki heh Saipan ki khniot dor ia u dewiong u la iaid bha bad ka Star Cement ha u 2001 ei ei ka la iohi pliaw ia u Dewiong hajan lem bad u mawshun ka Lumshnong ba la tan ka duk. I la khroh ia ka sorkar ha kato ka por, bad ba dang lung ym don ki bureaucrat kiba la iohi jngai ia ka karkhana dewbilat kum kawei na ki karkhana ba pollute tam ha ka pyrthei, bad dih bor ding kum ba dih um usponge (118 Mw hour shi B’nai)..La thied tad ia u mawshun, bad hadien katto katne la ai sa 4 tylli ki laisen ha I rud Khlaw Narpuh iba 25 square km. Ha u 2007 ka Lukha ka la jngum bad ki doh um kim lah I’m shuh.
Ka team na St. Edmund’s college ba kynthup Chemistry bad Zoology ki la sher dara ha rud wah Lukha. Kala thew iaka um bad ka Ph ka poi 3.5 mut acid bha bad PPM ( particle per million tang 3 bad ban im ki doh donkam 7 iba rit eh. La ai sha MSPCB, imat ba ki jingshem ki bym da sngewtynnad, la shu buh kyndong noh iaka report bad ruh ka college ka la leh ym da ka bor sorkar hynrei da ka mon sngewbha. 14 snem hadien ka Lukha ka la nang swai bad mynta kiba sum ki ud ia ka jingprum.
Ka EPA ka la don lypa bad kaei kaba la pynlong ia ka sorkar ha Kato ka por ban iaid lait ia ka, ka long ka jingkylli ka bym lah ban jubab.
Haba phai sha Sutnga, ngi iohi ki juh ki jingbymsalia ka sorkar jylla ia ka Stockholm UN resolution bad ka EPA. Haoid ki company ki don la ki buit trei kam bad ha ki jingduna bor ban iohi jngai, don ki Rangbah ba la shah pynshoi, bad Kato ka 5 % ba ioh boxis na ki company kam dei mo lok kaba rit. Ka jingkylli ka long balei te ki heh sorkar kiba tip ki ain ki la soi, khlem da sneng lem ia ki bapli, namar Ka tdem dewiong ka long bih ia ki briew ki sim ki doh..
Ka jingkylli ia ka MSPCB ka long ba ka la buh 24 tylli ki kyndon bad ka CTO,(consent to operate). Kane ha ka Jingshisha ka dei mynta ka kamram ka MSPCB ban wan jngoh namar ki la ai consent (ne jingbit), hynrei balei pat kim lah ban wan jngoh la ki karkhana ki la lah ban leh baroh ki 24 tylli ki kyndon. Ka ECC ka la dei ban wer ia ka Pollution board ban iashai khadduh, la ka MSPCB ka la hun jrut nadong sha dong. Bad Lada ka MSPCB ka ong ka la hun, te ka ECC ka lah ban pan ka hok na Kashari.
Haba phai sha ka jingai laisen ka MoEFCC ia ka Star Cement, bad ba u CM u Conrad Sangma u la phla ha ka juh ka kot khubor U Nongsain Hima ba hana um tip eiei, kato ka la pynshaiong ia kiba bun. MoEFCC ka mut Tnad ban pyn neh ki khlaw bad ka mariang bad teh lakam iu mercury. Te ka kyrteng kam iadei eieibad ki kam.
To sumar bad to Sian kum u bsein bad jemnud kum paro.
W Passah
Retd HOD Electronics
St. Edmund’sCollege.

Leave a Reply