U Tirot Sing u Syiem laitluid bym rhah bor ne sbai rupa

Staising KharbtengJuly 17, 2020

Ka jingwad bniah da ki nonglum jingtip shaphang u Syiem Tirot Sing u Syiem ka Hima Nongkhlaw kaba la rung ruh ha ki jaka pule kum kawei na ki lynnong  ka iathuh ba u la long Syiem ha ki snem 1814 eiei haduh ba un da shah kem ha ki bor sorkar phareng ha u snem 1833  ba kumno utei u Syiem laitluid ba khatduh ki Khasi u kyntait mardor ia ki jingtyrwa kiba bun jait jong ka bor synshar ki phareng kiba lehse kiba tlot ka nongrim kin nym lah ban khlem jawdud ban kyntait ia ki jingmyntoi shimet kiba bun.

Dei ha ka por ka jingsynshar jong u ba u agent ka sorkar phareng u David Scott ha Assam  u la kwah ban pyniasoh ia ka rithor Assam bad rithor Sylhet da kaba pan jingbit na u Syiem Tirot Sing ban shna surok ka ban iaid lyngba ka Nongkhlaw. U Syiem Tirot Sing um shym la shim ia ka rai tang marwei hynrei u la khot ia ka dorbar kaba long ka nongmuna ba khraw ba ki nongsynshar jong ngi ha ki shnong ki thaw bad ki it ki hima ha kine ki sngi ruh  ki dei ban bud ia katei ka sienjam haba shim ia kano kano ka rai ym ban rai tang marwei ne ar, lai ngut . Haba ka  dorbar ka la  mynjur , la  shah ia  ki phareng ban shna ia ka surok lyngba ka jingiateh kular bad u David Scott ha u snem 1826. Ki phareng ruh ki la trei bad haba la dep ban shna, tang katto katne por pat ki la iuhroit ia ka mon uba bun balang bad thombor ia ka hok ki kynthei.

Dei halor katei ka jingjia ba la khih puk ka jingbitar u Syiem bad ka Hima wat hapdeng ka jingujor sha ki bor ba halor kam shym sangeh satia ba sa sdang ka jingiakhun pyrshah ia ki Phareng ha u snem 1829. Ha kane ka jingiakhun pyrshah ia ka sorkar phareng ym tang ki rangbah hynrei ki kynthei ruh kum ka Phan Nonglait ki la don ka bynta kaba khraw ban iarap ia ki rangbah. Ai ba ka Phan Nonglait kan long ka nuksa ia kiwei ruh ki kynthei ne longkmie ha kine ki sngi ba mynta . Ka jingiakhun ka la pynshaiong ia ki phareng kiba khein sting ia ka iktiar u paidbah ka jaidbynriew Khasi. Hadien ka jingkhlad noh u David Scott ha ka snem 1831 u Lord Robertson u la shimti ia ka kam jong u ha Assam bad kut jingmut ban pynkut noh ia kane ka jingialeh kaba suhsat.

Ha  kaba khatduh u Tirot Sing um lah ban iakhun pyrshah ia ka iktiar ba khlain bor ki phareng  u la phet rieh  sha ki jaka rieh bapher bapher. Hapdeng ki jingpyrshang kiba bun kiba ki phareng ki la tyrwa ia u Tirot Sing bad ki Myntri jong u da ki jingtyrwa kiba sngewbynnud ban kyntait kim jop satia, hynrei da ki buit shukor ban ia kren iasuk la kem ia u Tirot Sing ha ka 13tarik u Kyllalyngkot, 1833  haba u mih na jaka rieh bad rai ban  pynryngkang  ia u sha Tenasserim hynrei ka sorkar Bengal ka la pynkylla ia ka rai u political agent bad la phah sha  Dhaka haduh ba un da khlad ha ka 17tarik u Naitung 1835.

Haba u don hapoh iing byndi la tyrwa ia u Tirot Sing ban leit phai biang sha ka Hima ban shong ha ka khet Syiem hapoh ka jingpyniaid ka sorkar phareng  la iathuh ba u la kyntait mardor ia kata ha ryngkat ki kyntien ba u ong: ” Kham lah kaba iap kum u paidkar ban ia ka ban im  kum u Syiem mraw “.Kumjuh ha shuwa ba un iap u la ong ha uwei na ki koidi ba dei na ki thain Jaintia Hills: “Ynda phi leit phai sha la ka Ri iathuh ia ki para Ri  jong nga ba u Tirot Sing u iap kum u Syiem”. Kane ka jingkyntait jong u Syiem Tirot Sing ia ka jingtyrwa jong ka sorkar phareng ka pyni ba um dei uba rhah bor ne sbai rupa hynrei uba ieng ha la ka nongrim khlem ngop satia ha ki jingshah pynthame

Haba phaidien ia ka jingiakhun u Syiem Tirot Sing, uwei na ki rangbah shipai ki phareng uba la ialeh ia u Tirot Sing u la ong, “Lada baroh ki Syiem Khasi ki la  iasoh lang ha kane ka jingialeh kaba la long kylleng ka ri, kaba la sdang na ka jingpyniap ha Nongkhlaw, kan jin da la long kaba eh ia ka Ri lum Khasi “. Kane ka mat ka phalang lehse ia ka jingdonkam jong ka jingiatylli jong  ka Jaidbynriew naduh ki nongialam bad ki dkhot ka jaidbynriew ha baroh ki liang da kaba ngi ioh jingsneng ia kaei kaba la jia ha ki por ba la leit noh khnang ba ngin ioh ban kheit ia ki jingthrang jong ngi kum ka jaidbynriew.   

Ai ba ka jingkynmaw burom ia ka lyngkhuh sngi iap ba 185 une u Syiem laitluid ba khatduh ki Khasi uba la pynsahnam ialade ha une u snem 2020 kan ai ha ngi ia ka  jinghikai ba ngi dei ban rat dyngkhong ia ka mynsiem rhah bor ne sbai rupa  ban myntoi shimet hynrei ban bud ia ka nuksa jong u Syiem Tirot Sing bad ki nongbud jong u ban ieng ha ka nongrim jong ka hok bad jingshisha  khnang  ba ki bor ba la laiphew jait kin nym ioh ban shim kabu ban pynngop ia ngi da ka jingpyrkhat myntoi shimet khnang ba ka lawei ki khun ki kti ki para pyrsa jong ngi kan long kaba shngain ha ki pateng ban wan.

Ka long ruh kaba donkam ban pynbeit ia kino kino ki jingduna ne jingbakla ba lah  ban don naduh ki spah snem ba la leit haduh kine ki sngi khlem da donkam ban kdew kti ne kynnoh pyrshah iano iano khnang ba ngin lait na ki jingtynjuh kiba bun jait ha ki por ban dang wan . Ai ba ki jingduna kiba lah ban don ha ki por ba la leit kin ai jingstad bad long ka jinghikai ia ngi baroh lang ban pynwandur ia kita khlem da don kano kano ka jingkwah burom hapdeng jong ngi.